Plenery Rzeźbiarskie w Hajnówce

 Plenery Rzeźbiarskie w Hajnówce

 W latach 1966-1989 odbyło się w Hajnówce 19 plenerów rzeźbiarskich. Jednak pierwszy plener rzeźbiarski odbył się w 1965 roku w Białowieży w czasie Pierwszego Ogólnopolskiego Pleneru w Białowieży zorganizowanego przez Biuro Wystaw Artystycznych w Białymstoku a sfinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki, Wydziału Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku, Centralnej Rady Związków Zawodowych w Warszawie oraz Wojewódzkiej komisji Związków Zawodowych w Białymstoku. W plenerze wzięło udział 32 malarzy i jeden rzeźbiarz, Władysław Tumkiewicz z Wrocławia wykonując rzeźbę „Kompozycja”. Po plenerze zorganizowano w Białowieży wystawę roboczą obrazów, grafiki i rzeźby. Wybrane prace eksponowano w Domu Kultury w Hajnówce, a wystawę poplenerową zorganizowano w Muzeum Okręgowym w Białymstoku. Powstał katalog wystawy I Ogólnopolskiego Pleneru Białowieskiego`65. Rzeźba Władysława Tumkiewicza spodobała się prof. Falińskiemu, kierownikowi Białowieskiej Stacji Geobotanicznej i Tade-uszowi Bołozowi, prezesowi Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków w Białymstoku. Tadeusz Bołoz, związany od wielu lat z Hajnówką, razem z Juliuszem Ojrzanowskim – nauczycielem, społecznikiem i kronikarzem Hajnówki, postanowili przeprowadzić plener rzeźbiarski w Hajnówce, korzystając z materiałów drzewnych znajdujących się w Hajnowskim Przedsiębiorstwie Przemysłu Drzewnego, na co uzyskali zgodę dyrektora Bolesława Sulimy.

 Druga edycja Ogólnopolskiego Pleneru w Białowieży w 1966 roku została podzielona na dwie części: malarską i rzeźbiarską. Część rzeźbiarską po raz pierwszy przeprowadzono w Hajnówce. Całość odbyła się pod hasłem „Spotkania i eksperymenty` 66”. Miejscem pleneru rzeźbiarskiego był teren dawnej terpentyniarni, a obecnego Parku Miejskiego. Jego komi-sarzem był Mikołaj Wołkowycki. W plenerze wzięło udział 27 artystów z takich ośrodków, jak Warszawa, Gdańsk, Zakopane, Wrocław, Poznań, Bydgoszcz, Katowice. Z wybitnych nazwisk można wymienić Władysława Frycza, Józefa Kondefera, Zbigniewa Markiewicza, Ewelinę Michalską, Kazimierza Żywuszko, Stanisława Wakulińskiego. Rzeźbiarze zostali zakwaterowani w Domu Nauczyciela. Dyrektor Zakładów Drzewnych Bolesław Sulima zapewnił rzeźbiarzom niezbędne surowce, pomoc pracowników, nawet możliwość korzystania z maszyn i sprzętu. Po zakończeniu pleneru specjalna komisja przyznała medale dla twórców rzeźb: Marii Owczarczyk-Matwiejczuk, Władysławowi Tumkiewiczowi oraz Józefowi Kanderferowi. Komisja wytypowała również prace: Marii Owczarczuk-Matwiejczuk i Eweliny Michalskiej na wystawę w Nancy. Po wystawie poplenerowej w Białowieży prace były prezentowane w Muzeum Okręgowym w Białymstoku. Wydano katalog wystawy II Ogólnopolskiego Pleneru Białowieskiego`66.

 

W 1967 roku Sekcja Rzeźby Zarządu Głównego ZPAP zaproponowała, aby plener rzeźbiarski w Hajnówce został zorganizowany oddzielnie przez Zarząd Główny. Ostatecznie odbył się on pod kuratelą Zarządu Głównego w ramach III Pleneru Białowieskiego, a część malarska była organizowana przez Okręg Białostocki. Tym razem 12-osobowej grupie rzeźbiarzy, w większości z Warszawy, udostępniono miejsce na terenie Zespołu Szkół Zawodowych. Zarząd Główny wyznaczył na głównego komisarza pleneru Władysława Tumkiewicza, który przybył na plener bez obiecanych funduszy. Z artykułu w prasie poświęconego plenerowi wynika, że komisarzem pleneru była Maria Owczarczyk. Plener rzeźbiarski nie został zakończony wystawą, w związku z czym nie wydano katalogu.

 

W 1968 roku w Zarządzie Okręgowym ZPAP w Białymstoku zapadła decyzja o rezygnacji z kontynuacji części rzeźbiarskiej imprezy, ponieważ władze lokalne uważały, że akcja plenerowa jest bezproduktywna dla środowiska białostockiego. Władze Hajnówki czuły rozgoryczenie z powodu nie zorganizowania wystawy poplenerowej.

 

Z informacji zawartych w artykule w „Gazecie Białostockiej” z 20.08.1969 r. nr 197 wynika, że po rocznej przerwie, w 1969 roku odbył się w Hajnówce samodzielny plener rzeźbiarski (trzeci z kolei), z udziałem 6 rzeźbiarzy z Krakowa, Gdańska i Warszawy. Organizatorem pleneru był Związek Polskich Artystów Plastyków. Komisarzem pleneru była Antonina Wysocka-Janczak, a jego przewodnim tematem był człowiek. Nowością była organizacja pleneru bezpośrednio w zakładzie przemysłowym. Tym razem miejscem pleneru był teren HPPD, gdzie do dyspozycji artystów przekazano przestrzenną II Ładownię przy bocznicy kolejowej. Bezpośrednim opiekunem rzeźbiarzy był inż. Tadeusz Czarkowski. Zakład wyasygnował bogaty zestaw drewna – od krajowego dębu, sosny, topoli i lipy, do orzechu, mahoniu, palisandrów, aformozję i inne gatunki drewna egzotycznego. Rzeźbiarze pracowali po sąsiedzku z pracownikami zakładu. Był to ciekawy bezpośredni kontakt pracy artystów i pracy produkcyjnej. Pracownicy mieli okazję obserwować przebieg pracy twórczej od początku do końca. Widzieli, jak artyści od rana do zmierzchu rzeźbili, piłowali, rąbali, szlifowali i opalali, żeby kloc przekształcił się w dzieło sztuki.

 

Czwarty plener rzeźbiarski, oficjalnie nazwany IV Spotkaniem Rzeźbiarskim Hajnówka 70`, nabrał zasięgu międzynarodowego. Wśród 20 rzeźbiarzy znaleźli się również dwaj zagraniczni artyści z Bułgarii i Węgier. Komisarzem został znany artysta plastyk - Tadeusz Bołoz. W czasie pleneru prowadzono kursy dla młodzieży: malarski i rzeźbiarski. Rzeźby poplenerowe zostały zgromadzone w Domu Nauczyciela i następnie przewiezione do Białegostoku na wystawę w Pałacu Branickich. Komisarzem wystawy był Jerzy Grygorczuk. Po raz pierwszy opublikowano katalog z pleneru.

 

V Spotkania Rzeźbiarskie, Architektury, Wnętrz i Ceramiki Hajnówka 1971` były organizowane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, Wojewódzką Komisję Związków Zawodowych w Białymstoku, HPPD, ZPAP. Wzięło w nich udział 16 rzeźbiarzy. Po raz pierwszy przeprowadzono również plener dla projektantów mebli z udziałem 5 projektantów. Opiekę nad rzeźbiarzami ze strony zakładu sprawowali inżynierowie: Tadeusz Czarkowski, Wiesław Filiks i Józef Adamowicz. Po wystawie roboczej przy Domu Nauczyciela odbyła się wystawa w lokalu Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych. Jej komisarzem był Albin Sokołowski. Nową inicjatywą był eksperymentalny plener ceramiki w Podlaskich Terenowych Zakładach Ceramiki Budowlanej w Lewkowie, w którym wzięło udział 5 osób.

 

VI Ogólnopolski Plener Rzeźbiarski Hajnówka 1972` odbył się z udziałem 16 rzeźbiarzy polskich i dwóch z Grodna. Plener był sfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych. Komisarzem był Tadeusz Bołoz a zastępcą Jerzy Grygorczuk. Wystawa poplenerowa w Domu Nauczyciela została uwieczniona przez telewizję. Wystawa w Białymstoku odbyła się w Sali Łącznikowej Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych. Jej komisarzem był Albin Sokołowski. Równocześnie odbył się w Hajnówce II Ogólnopolski Plener Architektury Wnętrz.

 

VII Międzynarodowy Plener Rzeźbiarski Hajnówka 1973` był sfinalizowany ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki, Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych oraz Wojewódzkiego Ośrodka Informacji Turystycznej w Białymstoku. Komisarzem był Tadeusz Bołoz. Hajnówka gościła 22 rzeźbiarzy w tym 2 z Kowna. Organizatorzy zaproponowali, aby prace dotyczyły 30-lecia PRL-u. Po wystawie w Domu Nauczyciela rzeźby prezentowano w nowo otwartych Pawilonach Wystawowych BWA. Były one prezentowane na Centralnych Dożynkach odbywających się w Białymstoku. Tym razem nie wydano katalogu z wystawy.

 

VIII Międzynarodowy Plener Rzeźby w Hajnówce pt. „Spotkania rzeźbiarskie – Hajnówka `74” poświęcone były rocznicy 30-lecia PRL. Komisarzem był Tadeusz Bołoz, a jego zastęp-cą Albin Sokołowski. Wśród 20 rzeźbiarzy jeden pochodził z Rumunii. Równolegle do plene-ru rzeźbiarskiego odbywała się IV edycja pleneru meblarskiego. Katalogu z wystawy nie wydano.

 

Organizację i prowadzenie kolejnej IX edycji pleneru rzeźbiarskiego w 1975 roku powierzono artyście rzeźbiarzowi Albinowi Sokołowskiemu. Organizatorami pleneru były: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Urząd Wojewódzki w Białymstoku, HZPD oraz Zarząd Okręgu ZPAP w Białymstoku. W plenerze wzięło udział 17 artystów, w tym 5 z zagranicy. Po roboczej wysta-wie poplenerowej przy Domu Nauczyciela, wystawę rzeźby w Białymstoku zorganizował ZPAP i BWA. Katalog z wystawy opracował Georgi Andreew. W 1975 roku nie kontynu-owano pleneru meblarskiego.

 

Jubileuszowy X Plener Rzeźby „Spotkania Rzeźbiarskie – Hajnówka `76” został podzielony na dwa turnusy. W pierwszym turnusie wzięło udział 14 uczestników, a w drugim 18 rzeźbiarzy, w tym 2 gości zagranicznych. Po raz pierwszy przeprowadzono selekcję i dobór uczestników przez Komisję do spraw Rzeźby Plenerowej. Na komisarza akcji plenerowej ponownie wybrano Tadeusza Bołoza. . Organizatorami pleneru były: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku, HZPD, Zarząd Główny ZPAP oraz Zarząd Okręgu ZPAP w Białymstoku. W założeniach pleneru było nawiązanie koncepcji plastycznych do obchodów 60-lecia Hajnowskich Zakładów Przemysłu Drzewnego i 110-tej rocznicy urodzin Juliana Marchlewskiego, którego imię nosił w/w zakład. W czasie pleneru zmieniono komisarza, został nim Tadeusz Markiewicz. Wyboru prac na wystawę poplenerową w Białymstoku dokonała 6-osobowa komisja powołana przez Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego. Wystawa odbyła się w pawilonie Wystawowym BWA. Wydano katalog z wystawy.

 

XI Ogólnopolski Plener Rzeźbiarski pt. „Spotkania Rzeźbiarskie – Hajnówka `77” był sfinalizowany ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku, Zarząd Okręgu ZPAP w Białymstoku. .Komisarzem artystycznym został mianowany Marian Giemuła, a komisarzem technicznym – Krzysztof Gąsowski. Uczestniczyło w plenerze 21 artystów, w tym 4 z zagranicy: Jugosławii, USA, Litwy. Wyboru uczestników dokonała Komisja do spraw Rzeźby Plenerowej powołana przez Zarząd Główny Sekcji Rzeźby ZPAP. Urząd Wojewódzki powołał jury, które nagrodziło trzech artystów, a czterem przyznało wyróżnienia. Nagrody otrzymali: Tadeusz Markiewicz, Jerzy Grygorczuk i Krzysztof Gąsowski. Wyróżniono: Ritę Kepner z USA, Straigitasa Sigitasa z Litwy, Ewę Beyer-Formelę oraz Albina Sokołowskiego. Po wystawie w Domu Nauczyciela rzeźby prezentowano w Pawilonach Wystawowych BWA. Komisarzem wystawy był Wiesław Bogusławski. Wydano katalog wystawy.

 

XII Ogólnopolski Plener Rzeźbiarski pt. „Spotkania Rzeźbiarskie – Hajnówka `78” był sfi-nalizowany ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku, Zakłady Przemysłu Drzewnego w Hajnówce, Zarząd Główny ZPAP oraz Zarząd Okręgu ZPAP w Białymstoku. Na komisarza wybrano Wiktora Kabaca z Hajnówki. Uczestniczyło w plenerze 26 artystów, w tym 3 z zagranicy: Bułgarii i Litwy. Wyboru uczestników dokonała Komisja do spraw Rzeźby Plenerowej powołana przez Zarząd Główny Sekcji Rzeźby ZPAP. Spotkanie artystów odbyło się pod hasłem „Rzeźba, jako symbol przestrzenny w cywilizacji współczesnej”. Dyrekcja wyznaczyła na opiekuna inż. Jana Krysztopika. Akcja plenerowa została zakończona wystawa roboczą na terenie Liceum im. M. Curie –Skłodowskiej w Hajnówce. Wystawę poplenerową zorga-nizował ZPAP oraz BWA w Galerii Sztuki Współczesnej w Białymstoku. Komisarzem wystawy został Marian Giemuła. Wydano katalog wystawy. Urząd Wojewódzki powołał jury, które nagrodziło: Jonasa Venckunasa,, Michała Leszczyńskiego i Edwarda Łągowskiego oraz przyznało wyróżnienia: Tadeuszowi Markiewiczowi, Albinowi Sokołowskiemu, Marianowi Giemule, Vytatusowi Juzikenasowi i Mieczysławowi Królowi.

 

XIII Ogólnopolski Plener Rzeźbiarski pt. „Spotkania Rzeźbiarskie – Hajnówka `79” był sfinalizowany ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku, Zarząd Okręgu ZPAP w Białymstoku oraz Urząd Miasta i Gminy w Hajnówce. Komisarzem artystycznym został mianowany Wiesław Bogusławski, a komisarzem technicznym – Maria Dżugała-Sobocińska. Opiekunem ze strony dyrekcji HPPD był kierownik produkcji - inż. Jan Krysztopik. W plenerze wzięło udział 25 artystów. Pople-nerowa wystawa robocza odbyła się na terenie Zakładów Mechanicznych „Hamech” w Haj-nówce. Wystawę poplenerową zorganizował ZPAP oraz BWA w Galerii Sztuki Współczes-nej w Białymstoku. Komisarzem wystawy został Marian Giemuła. Wydano katalog wystawy.

 

W 1980 roku z powodu złej sytuacji finansowej Zarząd Okręgowy ZPAP w Białymstoku postanowił zorganizować tylko jedna akcję plenerową. W tajnym głosowaniu wybrano plener malarski.

 

XIV Ogólnopolski Plener Rzeźbiarski pt. „Spotkania Rzeźbiarskie – Hajnówka `81” był sfinalizowany ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku, Zarząd Okręgu ZPAP w Białymstoku oraz Biuro Wystaw Artystycznych w Białymstoku. Komisarzem artystycznym została Jadwiga Szczykowska-Załęska. W plenerze wzięło udział 12 artystów. Ogłoszenie stanu wojennego uniemożliwiło organizatorom wydanie katalogu wystawy.

 

W latach 1982-84 roku plenery rzeźbiarskie w Hajnówce nie odbyły się z powodu braku funduszy na realizacje projektu.

 

Po trzyletniej przerwie w 1985 roku przeprowadzono jubileuszowy XV Ogólnopolski Plener Rzeźbiarski Hajnówka `85. Organizatorem pleneru było Ministerstwo Kultury i Sztuki, Wy-dział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku, Związek Artystów Rzeźbiarzy oraz Biuro Wystaw Artystycznych w Białymstoku. Wzięło w nim udział 13 artystów. Nowym miejscem pleneru był zakład Oddziału Transportu Leśnego w Hajnówce, gdzie artyści objęli we władanie ogromny plac składnicy drewna, budynki gospodarcze, a gospodarze wspora-gali artystów transportem. Założeniem pleneru było tworzenie rzeźby kameralnej. Komisa-rzem pleneru i wystawy poplenerowej był Jerzy Grygorczuk. Wydano katalog wystawy.

 

Na terenie OTL-u odbyły się jeszcze cztery plenery. W XVI Ogólnopolskim Plenerze Rzeźbiarskim Hajnówka `86 udział wzięło 13 osób. Komisarzem był Krzysztof Gąsowski. Wydano katalog wystawy.

 

W XVII Ogólnopolskim Plenerze Rzeźbiarskim Hajnówka `87 komisarzem była Bogumiła Masicka-Grygorczuk, a udział wzięło 11 osób. Wydano katalog wystawy.

 

W XVIII Międzynarodowym Plenerze Rzeźbiarskim Hajnówka `88, do organizatorów wymienionych w 1985 roku dołączył Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych oraz Spółka Furnel. Komisarzem był Jerzy Biernat, a udział wzięło 12 osób, w tym 3 z zagranicy. Wydano katalog wystawy w formie pocztówek.

 

W XIX Międzynarodowym Plenerze Rzeźbiarskim Hajnówka `89 udział wzięło 8 osób, w tym 1 z zagranicy. Komisarzem był Jerzy Biernat. Tym razem katalogu wystawy nie wydano.

 

Kolejne zmiany polityczne i gospodarcze w 1989 roku zakończyły żywot Plenerów Rzeźbiarskich w Hajnówce.

 

W 1991 roku w Warszawie i w Białymstoku odbyła się wystawa pt. „25 lat Plenerów w Hajnówce Rzeźba w drewnie”, której komisarzem był prof. Jerzy Grygorczuk. W galerii zdjęć przedstawiono rzeźby, które prezentowano na wystawie.

 

W 2017 roku, po 28 latach przerwy, dzięki inicjatywie Panów Wiktora Kabaca i Włodzimierza Muśko Hajnowskie Plenery Rzeźbiarskie, po wieloletniej przerwie znów powróciły do kalendarza corocznych imprez organizowanych przez nasze miasto. Organizatorami byli: Urząd Miasta i Hajnowski Dom Kultury a komisarzem pleneru był Włodzimierz Muśko. Miejscem pleneru były tereny wokół budynku HDK. W plenerze udział wzięło 5 rzeźbiarzy: Wiktor Kabac (Hajnówka), Włodzimierz Muśko (Hajnówka), Aleksandr Łazerka (Brześć, Białoruś), Stanisław Ostaszewski (Białystok), Daniel Lipian – Kaniuk (Lublin). Zgodnie z założeniem organizatorów plener miał nawiązywać do historii i kultury Podlasia.

 

W 2018 roku odbył się kolejny plener rzeźbiarski z udziałem 7 artystów, którzy wykonali 12 rzeźb.„Kamień”, „Struktura” – Wiktor Kabac (Hajnówka); „Portret”, „Macierzyństwo” – Stanisław Ostaszewski (Białystok); „Sen”, „Okaleczona” – Daniel Lipian-Kaniuk (Lublin); „Narodziny zorzy”, „Impact”, „Invitro”  – Wojciech Mendzelewski (Lublin); „Co dwie głowy”, „U krokodyla” – duet artystów: Anna Marta Świtalska-Świć oraz Jerzy Iwacik (Hajnówka); „Instalacja” – Stanisław Żywolewski (Hajnówka). Po zakończeniu pleneru trzy drewniane rzeźby zostały ustawione w centrum miasta Hajnówka.  „Kamień” - Wiktor Kabac (Hajnówka) – przy banku PKO BP, „Narodziny zorzy” - Wojciech Mendzelewski (Lublin) – przy banku PKO S.A; „U krokodyla” - duet artystów: Anna Marta Świtalska-Świć oraz Jerzy Iwacik (Hajnówka) – skwer plut. Bolesława Bierwiaczonka.

 

Bibliografia:
InformacjaoPlenerach HajnowskichMarty Pietruszko - historyka sztuki Dział Zbiorów Artystycznych, Archiwalnych i Badań Regionalnych Galeria im. Sleńdzińskich w Białymstoku
Arkadiusz Puchalski - Historia Związku Polskich Artystów Plastyków w Białymstoku w latach 1944–1983
Ryszard Pater – Encyklopedia Hajnówki
Katalog wystawy 25 lat Plenerów Hajnowskich 1966-1991

 

 

Ryszard Pater